इतिहास नक्की कोण बदलतंय?

इतिहास नक्की कोण बदलतंय? हे राजकारण कुठे नेतय आपल्याला?

*********************************************

परदेशातील संशोधक की केंद्रातील सरकार? पुरावा घ्या.

सध्या महाराष्ट्रात सगळीकडे छत्रपती शिवाजी महाराजां विषयीच्या काही मजकुरावरून संभाजी ब्रिगेड सारख्या गटांनी वादंग उठवला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजां विषयी आपल्या लाडक्या कॉंग्रेसचे सरकार असलेल्या केंद्रात आणि केंद्रीय अभ्यासक्रमा मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांबद्दल नक्की काय भावना आहेत, त्यांची तसेच मराठा साम्राज्याची महती कशा प्रकारे आणि काय पातळीवर शिकवली जाते हे आपणच पहा.

सीबीएसई सातवी इतिहास धडा १०

त्यात छत्रपती शिवाजी महाराजांचा उल्लेख फक्त शिवाजी असे संबोधन वापरून फक्त २-३ वाक्यांत आला आहे. पेशव्यांचा उल्लेख २ वाक्यांत आला आहे. संपूर्ण सीबीएसई च्या अभ्यासक्रमात मराठा साम्राज्याच्या नशिबी फक्त ४७३ शब्द आले आहेत. संभाजी ब्रिगेड सारख्या लोकांची मजल फक्त भांडारकर संस्थेवर हल्ला करण्यात आणि दादोजी कोंडदेवांचा पुतळा लाल महालातून हटवण्या पर्यंतच आहे.  केंद्रातील सरकारला जाब विचारण्याची ना कुणाची इच्छा आहे ना हिम्मत. 

सीबीएसई च्या इतिहासाच्या पुस्तकां मध्ये मुघलांना केवढे स्थान आहे हे जर सोबत एनसीईआरटी ची लिंक दिलेली आहे तिथे बघीतल्यास दिसेलच. बरं हा युक्तीवाद मानला की भारत केवढा मोठा आहे मग सगळ्या प्रदेशांतील गोष्टी लिहीणार काय? नाही मान्य. पण कोणत्या गोष्टी आणि कशा पध्दतीने लिहायच्या हे तर या लोकांच्या हातात आहे. आता महाराष्ट्रात मराठी शाळा बंद करून इंग्रजी शाळा आणि सीबीएसईच्या शाळांचे पेव फुटले आहे (गुणांच्या राजकारणासाठी). मग खरा इतिहास मुलांना कसा आणि कोण सांगणार? बरं ऐतिहासिक महत्त्व असलेल्या पुण्यासारख्या शहरां मधील ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या महत्त्वाच्या वास्तूंवर हल्ला करायचा त्यांची तोडफोड करायची. मग पुढच्या पिढीला काय तोडफोडीचा मुघल इतिहास शिकवत बसणार? ज्या मराठा साम्राज्याच्या नावाने ही सगळी तोडफोड चालू आहे त्या साम्राज्याचा मागमूसच जर इतिहासात राहीला नाही तर काय उपयोग?

याला अजुन एक कारण सुध्दा आहे. जर इतिहासाचा अभ्यासक्रम बनवणारी समिती बघीतली तर त्यावर एकही महाराष्ट्रीय व्यक्ती नाही. ९०% लोक दिल्ली मधील आहेत. एक व्यक्ती पुणे विद्यापीठातील आहे पण ती मराठी नाही. सोबत त्याचाही दुवा देत आहे. म्हणजे हा सूर्य हा जयद्रथ होईल. 

जेम्स लेन चं पुस्तक असे किती लोक वाचणार आहेत? छत्रपती शिवाजी महाराजांबद्दल कोणीही उठुन काहीही लिहीलं आणि कुणाच्याही गावगप्पांचा परिपाक म्हणूनही काहीही लिहीलं गेलं तरी आमची छत्रपती शिवाजी महाराजांवरची श्रध्दा इतकी कमकुवत नाहीये की लगेच तिला तडा जायला. मुख्य म्हणजे याचं श्रेय महाराष्ट्रातील पूर्वीच्या चौथीच्या इतिहासाच्या पुस्तकांना तसेच श्री बाबासाहेब पुरंदरे यांसारख्या इतिहास संशोधकांना जाते. त्यांनी आजतागायत महाराष्ट्रातील कणाकणात छत्रपती शिवाजी महाराजांना बसवलं आहे.

ज्या समर्थ रामदासांनी स्वत:च्या समर्थ वाणीने संपूर्ण महाराष्ट्रात (मुघल साम्राज्याच्या वर्चस्वामुळे) आलेली मरगळ झटकली अशा समर्थांचा एकेरी नावाने उल्लेख आणि त्यांच्या विषयीच सध्या अपप्रचार करणे चालू केले आहे. संभाजी ब्रिगेड वाल्यांना जर असं वाटत असेल की दादोजी कोंडदेव हे शिवाजी महाराजांचे शिक्षक नाहीत (तसे पुरावे ते मान्य करत नाहीत) तर मग त्यांनी ऐतिहासिक पुरावे द्यावेत की दादोजी कोंडदेव हे शिवाजी महाराजांचे शिक्षक नसून त्यांना इतर शिक्षक शिकवायला होते. त्यांची नावे जाहीर करावीत. उगाच राजा शिवछत्रपती सारख्या पुस्तकांतील अर्धवट मजकूर (स्वत:ला पाहीजे ते शब्द उचलून आणि अतिरीक्त शब्द टाकून बनवलेली अशुध्द मराठी वाक्ये) संभाजी ब्रिगेडच्या वेबसाईट वर घालून श्री बाबासाहेबांविषयी अपप्रचार करू नये. (पहा) नुसत्या ब्राम्हण कुळात जन्म घेवून कोणी खरा ब्राम्हण होत नाही तसेच नुसत्या क्षत्रिय कुळात जन्म घेवून कुणी क्षत्रिय होत नसतं. ब्राह्मणाने जर ब्राह्मणाचे कर्म म्हणजे विद्याध्ययन, विद्यादान केलं नाही तर त्याला/तिला ब्राह्मण म्हणता यायचं नाही तसंच जर जन्माने क्षत्रिय रक्षण न करता तोड फोड करत असेल तर तो कसला आलाय क्षत्रिय? असेल हिम्मत संभाजी ब्रिगेड वाल्यांची तर त्यांनी दिल्लीत बसलेल्या केंद्र सरकारला जाब विचारावा नाहीतर सरळ बांगड्या भराव्यात.

भारत सरकारची अधिकृत वेब साईट आहे तिच्यावर तर  भारताच्या मध्ययुगीन इतिहासात तसेच इतर इतिहासांत मराठा साम्राज्याचा साधा उल्लेख नाही. महाराष्ट्र राज्याच्या  विभागात खाली दिल्या प्रमाणे उल्लेख आढळतो.

While the Bahamani rule brought a degree of cohesion to the land and its culture, a uniquely homogeneous evolution of Maharashtra as an entity became a reality under the able leadership of Shivaji. A new sense of Swaraj and nationalism was evolved by Shivaji. His noble and glorious power stalled the Mughal advances in this part of India. The Peshwas established the Maratha supremacy from the Deccan Plateau to Attock in Punjab.

यासाठी केंद्रातील कॉग्रेस सरकारला संभाजी ब्रिगेड तसेच महाराष्ट्र सरकार जाब का विचारत नाही? कारण संभाजी ब्रिगेडचा हा सगळा स्टंट फक्त राजकिय हेतूने प्रेरीत आहे. शिवाजी महाराजांच्या काळात देखिल सूर्याजी पिसाळ होते आणि आत्ता देखिल आहेत. म्हणूनच राजकिय हेतूने प्रेरीत होवून आधीच दुरावलेल्या मराठी समाजात अजुन फूट पाडण्याचे कारस्थान रचले आहे.

यांचे काय करायचे ते आपणच ठरवा!

कॅनडा ट्रीप - भाग ७

चायनीज ड्रॅगनचा विळखा!

डंडास वेस्ट, चायना टाऊन, टोरंटो

मागे कधीतरी इ-मेल मधून जगातील सर्वाधिक बोलल्या जाणार्‍या पहील्या १०-१५ क्रमांकांच्या भाषांची यादी आली होती. त्यात चायनीज भाषा्‍ बोलणार्‍यांची संख्या जगात सर्वाधिक आहे. म्हणजेच चायनीज भाषा ही जगा्तील सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे असं वाचण्यात आलं होतं. खरं पहायला गेलं तर चायनीज लोकसंख्या जगात सगळ्यात जास्त असल्याने तसं असेल असं मला वाटलं होतं. पण टोरंटो, एड्मंटन, व्हॅन्कुव्हर या ठीकाणांना भेट दिल्यावर जाणवलं की कॅनडाच्या सध्या्च्या अधिकृत भाषा इंग्रजी आणि फ्रेंच या  असल्या तरी (कारण सगळीकडे सूचना फलक, विविध उत्पादनांवरील सूचना ह्या सगळ्या मुख्यत: इंग्रजी आणि फ्रेंच मध्ये असतात) चायनीज लोकांची तिथली वाढत जाणारी संख्या बघून असं वाटतंय की पुढील १०-१२ वर्षांत चायनीज ही कॅनडाची सेकंड लॅंग्वेज होईल. टोरंटो मधील दोन मोठ्ठी चायना टाऊन्स बघीतली की त्याचा प्रत्यय येईल. 

रस्त्यावर भाजी विक्री, चायना टाऊन

चायना टाऊन्स मध्ये सगळी दुकानं चायनीज लोकांची. उत्पादनं सुध्दा (म्हणजे अन्नापासून ते विविध कपडे, मसाज पार्लर्स पर्यंत) "मेड इन चायना". सगळीकडे सूचना फलक चायनीज मध्ये, अगदी तिथल्या चायनीज उपहारगृहां मध्ये असलेली व्यवस्था चायनीज वळणावर म्हणजे एखाद्या चीन मधल्याच शहरातल्या छोट्या भागात आलो असल्याचा भास होतो. हाईट म्हणजे एअर कॅनडाच्या विमानात सुध्दा काही वस्तू "मेड इन चायना" चं लेबल झळकवत होत्या. एकूणच चीनी वस्तू, माणसं आणि जीवन पध्दती यांचं जगभरात वाढत जाणारं प्रस्थ पाहीलं की चायनीज ड्रॅगनचा विळखा पूर्ण जगाला बसतोय याची खात्रीच पटते. 

लिटील इंडीया!

लिटील इंडीया

टोरंटो मध्ये "लिटील इंडीया" म्हणून एक भाग आहे. म्हणजे एक रस्ताच म्हणा ना. त्या रस्त्यावर भारतीय वस्तुंची दुकानं, कपडे, उपहारगृह आहेत. पण आपण जर त्याच्या छायाचित्रांवर नजर टाकली तर त्या दुकानां मधील वस्तु आणि दुकानांची नावं यापलीकडे त्यात भारतीय असं काहीच दिसत नाही. म्हणजे चायना टाऊनच्या तुलनेत आजीबात भारतीय भाग आहे असं वाटत नाही. 

केवळ तिथे मिळणारे भारतीय खाद्यपदार्थ आणि साड्या नेसवलेले पाश्चिमात्य पुतळे, दुकानांच्या बाहेर अडकवलेले भारतीय वेष यापलीकडे कुठेही भारतीय वातावरणाचा भास झाला नाही. म्हणजे तिथल्या वातावरणात सुध्दा ती एनर्जी वाटत नाही. याउलट चायना टाऊन मध्ये चायनीज लोकांची वर्दळ, चायनीज दुकानदार, चायनीज फेरीवाले, चायनीज भाषेतील फलक हे वातावरण निर्मीती करून  जातात. त्याच बरोबर अजुन एक मोठा फरक म्हणजे चायना टाऊनच्या आसपास चायनीज लोकांचीच वस्ती आहे. पण लिटील इंडीयाच्या आसपास भारतीय लोकांची वस्ती असल्याचं जाणवलं नाही.

खलिस्तानवादी शिख समुदाय!

टोरंटो, एडमींटन, व्हॅन्कुव्हर या तीनही शहरां मध्ये शिख समुदायाचं अस्तित्त्व सुध्दा जास्त प्रमाणात जाणवलं. टोरंटो आणि व्हॅन्कुव्हरला विशेषत: टॅक्सी ड्रायव्हर्स शिख आढळले. तसा भारतातून परदेशात स्थलांतर करणार्‍यां मध्ये शिख समुदाय अग्रेसरच आहे. तशातच १९८४ साली इंदीरा गांधी यांच्या हत्ये नंतर दिल्ली मध्ये ज्या शिख विरोधी दंगली उसळल्या आणि तिथे जो कत्लेआम झाला त्याचे घाव घेवून बरेच जण कॅनडा, इंग्लंड यादेशांमध्ये स्थलांतरीत झाले. त्यामुळे खलिस्तान वाद जरी भारतातून गेलाय असं वाटत असलं तरी या भारताबाहेर स्थायिक झालेल्या शिख समुदाया मध्ये अजुनही तो जिवंत आहे. मुख्यत: त्यांच्या मनात १९८४ साली त्यांच्यावर झालेल्या अन्यायाबध्दल चीड आहे. त्याच्या पाउलखुणा जर एखाद्या गुरूद्वारामध्ये गेलात तर झेंडे, फलक, मृत अतिरेक्यांचे हार घातलेले ’शहीद’ म्हणून गणले जाणारे फोटो याद्वारे दिसतील. बर्‍याच जणांना "कनिष्क" विमान दुर्घटना आठवत असेल. काही खलिस्तानवादी अतिरेक्यांनी एअर इंडीयाचे कॅनडाहून भारतात जाणारे बोईंग विमान पॅसीफिक ओशन मध्येच हवेत उडवुन दिले. त्यात जे गेले ते मुख्यत: भारतीय नागरिक आणि कॅनडीयन नागरिक असलेले भारतीय होते. नुकत्याच पूर्ण झालेल्या चौकशी आंतर्गत हेच बाहेर आलं की त्यावेळी कॅनेडीअन गुप्तचर यंत्रणेला असा काही हल्ला होईल याची माहीती मिळाली होती पण पोलीस यंत्रणेने ती माहीती फारशी गांभिर्याने घेतली नाही. त्यासाठी सध्याच्या कॅनडाच्या पंतप्रधानांनी त्या हल्ल्यात मारले गेलेल्या लोकांच्या नातेवाईकांची क्षमा सुध्दा मागीतली. तसेच कॅनडातील एका उपनगरात "कनिष्क" विमान दुर्घटनेतील लोकांच्या स्मरणार्थ एक पार्क स्मारक म्हणून उभारले आहे. त्याचे उद्घाटनही नुकतेच झाले.

इस्कॉन: हरे कृष्णा मुव्हमेंट!!

टोरंटो मधील भारताशी आणि हिंदू धर्माशी निगडीत अजुन एक वैशिष्ट्य म्हणजे इस्कॉन मंदिर. हे इस्कॉन मंदिर बाहेरून पाहीलं तर एका जुन्या चर्चची दगडी इमारत आहे. पण आतून सगळंच नविन बांधलं आहे. मी असं ऐकलं की इस्कॉन ने ती जागा विकत घेण्याआधी तिथे एक रोमन कॅथलीक चर्च होतं. पश्चिमेकडील सगळ्याच देशां मध्ये ख्रिश्चन धर्माला उतरती कळा लागलेली असल्याने त्या चर्चने सुध्दा ती जागा विकायचं ठरवलं.

गंमत म्हणजे ती जागा कुणा व्यावसायिक व्यक्तीला किंवा गव्हर्नमेंटला न विकता त्यांनी ती त्यांच्या सारख्याच धार्मिक संघटनेला विकली. ती संघटना म्हणजे इस्कॉन- कृष्णभक्तीची चळवळ. आम्ही जेव्हा तिथे गेलो तेव्हा दरवाजातच एक कृष्ण्वर्णिय साधक (अंगात भगवी कफनी, कपाळावर हरे कृष्णा वाल्या लोकांप्रमाणे गंध लावलेलं) हातात जपाची माळ घेवून बसलेला दिसला.
आम्हाला बघुन त्याने स्मित हास्य करून आमचं स्वागत केलं. दरवाजातून आत गेल्यावर पादत्राणे काढून ठेवण्यास एक स्टॅंड दिसला. पादत्राणे काढून आत प्रवेश केल्यावर एका मोठ्या पॅसेज मध्ये एक छोटासा स्वागत कक्ष होता. तिथे सगळी माहीती आणि पुस्तकं विक्रीसाठी एक साधक बसला होता. आत मध्ये शिरल्यावर आपण चर्चच्या इमारतीमध्ये आहोत असं कुठेही जाणवलं नाही. त्या पॅसेज मधुनच मुख्य मंदिरात जाण्यास प्रवेशद्वार होते. मुख्य मंदिर म्हणजेएक मोठा हॉलच होता.
मला काहीशी मुंबईला खार येथे असलेल्या इस्कॉन मंदिराची आठवण झाली. खारच्या मंदिरात सगळीकडे श्रीकृष्णाच्या जीवनावर आधारित मूर्ती, चित्रं सगळीकडे दिसतात. तर इथे सगळ्या भिंतींवर महाभारताची चित्रं रंगवली होती. अश्वमित्र पूर्वी इथे दर रविवारी महाप्रसाद घेण्यास आणि कधी कधी त्यांच्या "गोविंदा" या शाकाहारी उपहारगृहात जेवण्यासाठी जात असे.

 त्याने पुरवलेल्या माहीती नुसार ही महाभारतावर आधारित चित्रं नविनच काढलेली आहेत. त्याच हॉल मध्ये एका बाजूला स्वामी प्रभूपाद (इस्कॉनचे संस्थापक) यांची मूर्ती आणि त्यांच्या मूर्ती समोरच्याच बाजूला मोठ्या देव्हार्‍यात राधा-श्रीकृष्ण यांच्या मूर्ती. दुपारची वेळ असल्याने राधा-कृष्णाच्या मूर्तींचा गाभारा बंद होता. इस्कॉन मधील श्वेतेवर्णीयांची वाढती संख्या आणि एका कृष्णवर्णियाचे अस्तित्त्व पाहून हरे कृष्णा मुव्हमेंटची तिथली वाढती लोकप्रीयता लक्षात येते.

गंमत म्हणजे मला आम्ही एकदा यंग आणि डंडास या दोन रस्त्यांच्या मधोमध चौकात रस्ता ओलांडत असताना पाहीलेला प्रसंग आठवला. दोन-तीन तरूण कशावरून तरी मोठयाने वाद घालत होते आणि ते पाहण्यासाठी आपल्याकडच्या सारखी बघ्यांची गर्दी पण झालेली होती. तिथून जाताजाता जे कानावर पडले त्यातून अधिक कुतुहल जागृत झालं म्हणून आम्ही पण तिथं दोन मिनीटं थांबलो. एक श्वेतवर्णीय आणि एक कृष्णवर्णीय तरूण हातात बायबल घेवून रस्त्यावर येणार्‍या जाणार्‍या लोकांना बायबल मधले काही संदेश बळच सांगून ख्रिश्चन धर्मच कसा चांगला आहे, येशू ख्रिस्ताशिवाय तुम्हाला कोणी वाचवू शकणार नाही इ. इ. बोलून इतरांना कन्वीन्स करण्याचा प्रयत्न करत होते. सभोवताली जमलेल्यांपैकी दोघे जण (श्वेतवर्णीय) त्यांना आव्हान देत होते आणि त्यांचा वाद चालू होता की ते सांगताहेत ते कसं खोटंय ते. हे आत्ता आठवण्याचं कारण असं की इस्कॉन ही सुध्दा तसं पाहीलं तर मिशनरी संघटना आहे.  इस्कॉनच्या लोकांना सुध्दा मी रस्त्यावरून जाताना (भारतात) पुस्तकं विकताना पाहीलं आहे. जर कधी तुम्ही इस्कॉनच्या कुठल्याही मंदिरात गेलात तर तिथले काही साधक सुध्दा तुम्हाला असंच कन्व्हीन्स करण्याचा प्रयत्न करतात की कृष्णभक्ती शिवाय पर्याय नाही. तसं पाहीलं तर हिंदू धर्मातील लोक अशाप्रकारे कुणाला हिंदू धर्मच कसा श्रेष्ट आहे हे कन्व्हीन्स करायला गेल्याचं माझ्यातरी पाहण्यात नाही. इस्कॉन ही संघटना जरी हिंदू धर्माशी आणि कृष्णभक्तीशी निगडीत असली तरी तिची स्थापना, वाढ हे सगळं पाश्चात्य देशांत झालेलं आहे. म्हणूनच तर इस्कॉन चे साधक आणि ख्रिश्चन धर्माचा प्रसार करणारे यांच्यात "आपल्या धर्माविषयी, पंथाविषयी इतरांना कन्व्हीन्स करणे" ह्यात साम्य नसेल? हा एक संशोधनाचा विषय होईल.

कॅनडा ट्रीप - भाग ६

पाश्चात्य देशांत सहल किंवा तेथील विद्यापीठात शिक्षण-वास्तव्य आणि ग्रंथालयांवर भाष्य नाही असं शक्यच नाही. म्हणूनच हा स्वतंत्र लेख. युनीव्हर्सीटी ऑफ टोरंटो च्या रोबार्ट्स लायब्ररीकडे वळण्याआधी मी  भारतीय प्राचीन काळातील ग्रंथालय संस्कृती, युरोप अमेरिकेतील ग्रंथालय संस्कृती यांवर थोडं भाष्य करते.  म्हणजे एक पार्श्वभूमी तयार होईल.

तक्षशीला अवशेष

तसं आपल्या भारतीय परंपरेचा विचार करता वैदिक कालापासून आपल्याकडे श्रुती आणि स्मृती यांवरच भर असल्याने मौखिक परंपराच होती. म्हणजेच ज्ञान हे लेखनाच्या माध्यमापेक्षा श्रृती आणि स्मृतींच्या माध्यमातूनच साठवून ठेवले जात असे आणि संक्रमित होत असे. पण गौतम बुध्दाच्या काळात पाली भाषेतील ज्ञान भांडार जपण्यासाठी नालंदा व तक्षशीला यांसारख्या विद्यापीठांतून प्रचंड ग्रंथालये उभी राहीली.  

नालंदा अवशेष

बौध्द धर्मातील मुख्य ज्ञान हे या ग्रंथालयांच्या माध्यमातून साठवलं गेलं. तिथेच बौध्द भिख्खु आपल्या शिष्यांना शिकवत असल्याने त्या ग्रंथालयांचा अतिशय चांगला उपयोग तसेच संवर्धन झाले. हीच परिस्थिती आपल्याला युरोपात दिसून येते. युरोपात सगळीकडे असलेल्या, तयार केलेल्या आणि मिळवलेल्या ज्ञानाचा साठा लेखनाच्या माध्यमातून केला जात असे. डॉक्युमेंटेशनची पध्दत त्यामुळे पाश्चात्य जगताची देन आहे. 

बॉड्लीयन लायब्ररी, ऑक्सफर्ड 

 आपल्या कडील मौखिक परंपरांचा एक फायदा असा झाला की हिंदू धर्म, वैदिक धर्म ह्यावर आक्रमण झाल्यावर त्यातील ज्ञान हे पूर्णपणे नष्ट झालं नाही. कारण ते अनेक व्यक्तींच्या डोक्यात होतं. मैखिक परंपरेनं ते संक्रमित होत राहून वाचलं. पण हेच बुध्द धर्माच्या बाबतीत जेव्हा भारतीय उपखंडात परकिय आक्रमणं झाली तेव्हा नालंदा, तक्षशीला ही विद्यापीठे जाळून नष्ट करण्यात आली. तिथल्या बौध्द भिख्खुंना मारून टाकण्यात आलं. परिणामी बुध्द धर्माचं मूळ तत्त्वज्ञान भारतीय उपखंडातून नाहीसं झालं. पण बुध्द धर्माचं मूळ तत्त्वज्ञान त्याआधीच अतिपूर्वेकडील चीन आणि जपान सारख्या देशां मध्ये पोहोचल्याने त्या तत्त्वज्ञानाची तिथे वाढ आणि संवर्धन झालं. 

युनीव्हर्सीटी लायब्ररी, केंब्रीज

 हा मुद्दा इतका तपशीलात मांडण्याचं कारण म्हणजे आज घडीलासुध्दा आपल्याकडे डॉक्युमेंटेशनची आणि उत्तम ग्रंथालयांची वानवा आहे. मी हे भलतंच बोलते आहे असं अनेकांना वाटत असेल पण ज्यांनी भारतीय विद्यापीठांतील ग्रंथालयं, त्यात उपल्ब्ध पुस्तकं यांचा अनुभव घेवून जर इंग्लंड-युरोप, उत्तर अमेरिका येथील नामांकित विद्यापीठांची ग्रंथालयं अनुभवली असतील पाहीली असतील त्यांना माझा मुद्दा पटेल. 

व्रेन लायब्ररी, ट्रीनीटी कॉलेज, केंब्रीज

वर नमूद केल्याप्रमाणे इंग्लंड युरोपात खूप जुनी अशी भव्य ग्रंथालयं अनेक आहेत. मी स्वत: इंग्लंडच्या केंब्रीज विद्यापीठातील युनीव्हर्सीटी लायब्ररी, ट्रीनीटी कॉलेजची (न्युटनच्या काळापासून असलेली) व्रेन लायब्ररी आणि ऑक्स्फर्ड युनीव्हर्सीटीची बॉड्लीयन लायब्ररी या तीनही पाहील्या आहेत. तिथली पुस्तकं, मॅन्युस्क्रीप्ट्स हाताळलेली आहेत म्हणून या तीन ग्रंथालयांबध्दल अधिकृतपणे सांगू शकते की विद्यापीठांच्या जगप्रसिध्द नावांबरोबरच त्यांची ही ग्रंथालयं सुध्दा अतिशय उत्तम दर्जाची आहेत. त्यामुळे जेव्हा मी पहील्यांदा केंब्रीज विद्यापीठाची युनीव्हर्सीटी लायब्ररी बघीतली, तिच्यातील पुस्तके, जर्नल्स, मॅन्युस्क्रीप्ट्स हाताळल्यावर वाटलं की जगातील सगळ्यात उत्तम आणि मोठी लायब्ररी आहे. अश्वमित्र त्याच वेळी मला म्हणाला की केंब्रीजच्या युनीव्हर्सीटी लायब्ररी पेक्षा युनीव्हर्सीटी ऑफ टोरंटोची रोबार्ट्स लायब्ररी चांगली आणि मोठी आहे. 

रोबार्टस लायब्ररी, टोरंटो युनीव्हर्सीटी

मी रोबार्टस लायब्ररी प्रत्यक्ष पाहीपर्यंत माझा विश्वास बसत नव्हता. खरं तर युरोपातील अनेक जुन्या विद्यापीठांची ग्रंथालयं सुध्दा भव्य दिव्यच आहेत. त्या इमारतींचं बांधकामंच आपल्याला ४-५ शतकं मागे घेवून जातं. ऑक्सफर्डच्या बॉड्लीयन लायब्ररीत तर मुख्य जमीनीच्या खाली दोन मजले आहेत आणि वर सहा मजल्यांची गोलाकार लायब्ररी पसरली आहे. त्या लायब्ररीचा तो गोलाकार परिसरच खूप मोठा आहे.  तिथे जवळ जवळ सर्वच विषयांवर अनेक दुर्मीळ पुस्तकं, मासीकं, जर्नल्स, हस्तलिखितं तसेच अद्ययावत नवनवीन प्रकाशीत होणारी पुस्तकं, जर्नल्स, मासिकं असं सगळं आहे. केंब्रीजच्या युनीव्हर्सीटी लायब्ररीमध्ये सुध्दा परिसर प्रचंड मोठा आणि सात मजली बिल्डींग आहे. मुख्य मजल्याच्या जमीनी खाली दोन मजले आहेत. त्या ग्रंथालयात मी स्वत: ग्रीक भाषेत लिहीलेली भूमितीची जुनी हस्तलिखीतं बघीतली आहेत. त्याचबरोबर आपल्या भारतीय संस्कृत, मराठी, तमीळ, बंगाली, हिंदी, उर्दू, तेलुगु यांसारख्या भाषांमधील विविध पुस्तकांची शेल्फ्स पण बघीतली आहेत. मराठीतील ह ना आपटे, शंना नवरे, ह मो मराठे, पु ल देशपांडे यांसारख्या आणि अजुनही बर्‍याच लेखकांची पुस्तके पाहण्यात आली. ट्रीनीटी कॉलेजच्या व्रेन ग्रंथालयात तर ब्रीटानीका मॅथॅमॅटीका च्या मूळ हस्तलिखित प्रती बघायला मिळतात. वर नमूद केलेल्या ग्रंथालयांत अद्ययावत पुस्तकं, डीजीटल लायब्ररीज असं सगळं सुध्दा उपल्ब्ध आहे. कदाचित ऑक्स्ब्रीज (म्हणजे ऑक्स्फर्ड आणि केंब्रीज सारख्या विद्यापीठांत एकूण पुस्तकांची स्ट्रेन्थ संपूर्ण विद्यापीठांत असलेल्या इतर ग्रंथालयांत मिळून विभागली गेली असण्याची शक्यता आहे. तसेच अतिशय जुनी ग्रंथालयं असल्याने सुरक्षेच्या कारणास्तव विद्यापीठाच्या विद्यार्थ्यांशिवाय किंवा त्या ग्रंथालयाच्या सभासदां शिवाय इतरांना मुक्त वावर नसतो. पण गंमत म्हणजे ऑक्स्ब्रीज मधील या मुख्य ग्रंथालयांचे सभासदत्त्व विद्यार्थी नसलेल्या सामान्य नागरिकाला सुध्दा मिळू शकते. आता इतकी पार्श्वभूमी तयार केल्यावर रोबार्ट्स लायब्ररीची माहीती बघुयात.

 रोबार्ट्स लायब्ररी ही उत्तर अमेरिकेतील पहिल्या दोन क्रमांकांच्या मोठया आणि उत्तम ग्रंथालयांमध्ये मोडते. तसा अमेरिका, कॅनडा हा भागच खूप अलिकडच्या काळात निर्माण झाला आहे. म्हणजे भारत, इंग्लंड, युरोप सारखी प्राचीन संस्कृती अमेरिका कॅनडा ह्या देशांना नाही. तिथले मूळ रहीवासी काही इतके प्रगत नव्हते की त्यांच्या कडे प्राचीन ग्रंथालयं वगैरे असायला. नाही म्हंटलं तरी दक्षिण अमेरिकेतील काही भागात असलेली प्राचीन संस्कृती युरोपीय लोकांनी आक्रमण केल्यावर उध्वस्त करून टाकली. त्यामुळे तसं प्राचीन असं ग्रंथालयांच्या बाबतीत काहीच नाही. त्यामुळे उत्तर अमेरिकेतील विद्यापीठांच्या इमारती सुध्दा खूप शतकं मागे जात नाहीत. 

रोबार्ट्स लायब्ररी ही १४ मजल्यांची उभीच्या उभी अत्याधुनीक अशी भव्य इमारत आहे. रोबार्ट्स च्या इमारतीचं बांधकाम इतकं वैशिष्ट्यपूर्ण आहे की उपल्ब्ध जागेचा जास्तीत जास्त वापर केलेला आढळतो. बाजूच्या फोटोंत चौदाव्या मजल्यावरील पॅसेज आणि फॅकल्टी रूम्स कडे जाण्याचा मार्ग असे सगळे दिसते आहे. उपल्ब्ध जागेत जागा वाया न घालवता उत्तम पध्दतीचे बांधकाम याचा हा उत्तम नमूनाच आहे.

तळ मजल्यालाच लायब्ररीचा ऑनलाईन कॅटलॉग अ‍ॅक्सेस करण्याची सोय विद्यार्थ्यांसाठी, सभासदांसाठी तसेच बाहेरून येणार्‍या पाहूण्यांसाठी आहे. ऑक्स्ब्रीज मधल्या ग्रंथालयांत सभासद नसलेल्या कोणत्याही व्यक्तीला ग्रंथालयात प्रवेश नव्हता. त्यामुळे रोबार्ट्सचे पहिले दोन मजले हे सभासद नसलेल्यांसाठी सुध्दा खुले आहेत हे पाहून मला आश्चर्याचा सुखद धक्काच बसला. 

 या दोन मजल्यांवर जाण्यायेण्यासाठी सरकते जीने ठेवलेले आहेत. त्या दोन मजल्यांवर विविध विषयांवरची पुस्तकं, जर्नल्स यांची शेल्फ सगळ्यांच्या वापरासाठी खुली आहेत. तिथेच ४-५ संगणकांवर बाहेरून आलेले लोक युनीव्हर्सीटीच्या ऑनलाईन कॅटलॉग मधून संदर्भासाठी लागणारे पुस्तक किंवा लेख शोधू शकतात. (संदर्भ सापडणार ही १००% खात्री असल्याने) मिळालेला संदर्भ आपण तिथल्या ग्रंथपालांना सांगीतला की तो संदर्भ आपल्याला उपल्ब्ध करून दिला जातो.

 मला तर ही सगळ्यात मोठी गोष्ट वाटली. कारण मला बंगलोर पासूनच एका जर्नल मधील लेखाचा संदर्भ हवा होता आणि मी तो बर्‍याच ग्रंथालयांत धुंडाळला. बर्‌याच ओळखीच्या प्रोफेसर्सना (परदेशी विद्यापीठांतील) त्यांच्या डीजीटल लायब्ररी मार्फत मिळतोय का हे पाहीलं. पण संदर्भ जुना म्हणजे १९८९ सालातील असल्याने आणि अधिकाधिक विद्यापीठां मध्ये डीजीटल लायब्ररी डेटाबेस हा १९९० च्या पुढचा असल्याने तो लेख काही मिळत नव्हता.

टोरंटोला गेल्यावर रोबार्ट्स लायब्ररी मध्ये नक्की मिळेल आणि अश्वमित्र (माझा नवरा) तिथला माजी विद्यार्थी असल्याने कदाचित कोणाची तरी ओळख निघुन तो लेख मिळवता आला तर मिळवु असा विचार करून आम्ही तिथे गेलो. या सगळ्या विद्यापीठांच्या ग्रंथालयांत आपल्याकडील ग्रंथालयांच्या पेक्षा एक अतिशय वेगळा अनुभव येतो तो म्हणजे आपलं एकदम हसून स्वागत होतं आणि "मी आपली काही मदत करू शकते/तो का?" हा प्रश्न सुहास्य वदनाने विचारला जातो.

 नाहीतर आपल्याकडे कोणत्याही ग्रंथालयात गेलं की अगदी ग्रंथपाल किंवा तिथे उपल्ब्ध असलेले मदतनीस यांचे चेहरे म्हणजे "आता कुठुन आले हे आणि किती हा त्रास?" हे व्यक्त करत असतात. त्यांची देहबोली आणि प्रत्य्क्षातील बोली सुध्दा हेच सांगत असते. असो. मी तिथल्या ग्रंथपाल बाईंना संदर्भ शोधायचाय असं सांगीतल्यावर त्यांनी लगेचच आम्हाला एक संगणक उपलब्ध करून दिला. आम्हाला नुसतंच संगणक उपल्ब्ध करून देवून त्या बाई थांबल्या नाहीत तर दहा मिनीटांनी येवून संदर्भ मिळाला का ह्याची चौकशी केली. नेमका आम्ही व्हिजीटर्सच्या संगणकावर असल्याने आम्हाला संदर्भ सापडून सुध्दा तो लेख पूर्णपणे दिसत नव्हता. मग त्या बाईंनी स्वत:च्या संगणकावरून स्वत:च्या अकाउंट मध्ये जाऊन तो लेख उघडला आणि प्रिंटींग करून आम्हाला आणून दिला. हा अनुभव म्हणजे मला रोबार्ट्स लायब्ररीच्या प्रेमात पाडायला पुरेसा होता. 

कॅनडा ट्रीप - भाग ५

 टोरंटो युनीव्हर्सीटी:  

कॉन्फरन्स झाल्यावर दुसर्‍याच दिवशी सकाळी आम्ही टोरंटो युनीव्हर्सीटी फिरायला गेलो. तसा युनिव्हर्सीटीचा कॅम्पस खूप मोठा असल्याने आणि तिथे पायीच फिरावे लागणार असल्याने बाबा काही आमच्या बरोबर आले नाहीत. त्याऐवजी त्यांनी राहत्या ठीकाणाच्या जवळचा परिसर पायी भटकणे पसंत केले.  

व्हिक्टोरीया कॉलेजच्या जवळपास आम्ही युनीव्हर्सीटी मध्ये प्रवेश केला. इंग्लंड मधील केंब्रीज युनीव्हर्सीटी मध्ये राहील्यामुळे युनीव्हर्सीटीमधील कॉलेज सिस्टीम काय असते हे चांगलंच माहीत होतं. ऑक्सब्रीज, युटो सारख्या युनिव्हर्सीटीज मध्ये कॉलेज म्हणजे विद्यार्थ्यांची राहण्याची सोय असलेले ठिकाण.  काही कॉलेजेस मध्ये  अंडरग्रॅज्युएट विद्यार्थ्यांचे क्लासेस होतात. पण प्रामुख्याने ती राहण्यसाठी, रेक्रीएशनल अ‍ॅक्टीव्हीटीज साठी असतात. तर डीपार्टमेंट्स ही वेगवेगळ्या विषयांच्या अभ्यासासाठी असतात. त्यामुळे एकाच कॉलेज  मधील बहुतेक विद्यार्थी हे वेगवेगळ्या डीपार्टमेंट मध्ये काम करणारे/अभ्यास करणारे असतात. 

छान मेनटेन केलेली लॉन्स आणि नव्या जुन्याचा उत्तम संगम असलेल्या इमारती युनीव्हर्सीटी परिसराची शोभाच वाढवत होत्या.जेव्हा उन्हाळ्याच्या सुट्टीत विद्यार्थी घरी गेलेले असतात तेव्हा ही कॉलेजेस इतर लोकांसाठी उन्हाळ्यातील स्वस्त दरातील हॉटेल्स म्हणून वापरली जातात. आम्ही गेलो त्यावेळी व्हिक्टोरीया कॉलेज मध्ये चक्क एका चित्रपटाचं शुटींग चालू होतं. 

अशा जुन्या विद्यापीठां मध्ये आपल्याला काही वैशिष्ट्यपूर्ण इमारती आढळतात. अर्थात उत्तर अमेरिका, कॅनडा ह्या भागाचे अस्तित्त्वच मूळात युरोपच्या तुलनेत तसे खूप नविन आहे. त्यामुळे इंग्लंड युरोप मध्ये याहून जुन्या बांधकामाचे सुंदर नमुने असलेल्या इमारती बघायला मिळतात. म्हणजे जुने दगड वीटांचे बांधकाम हे इंग्लंड-युरोपचे वैशिष्ट्य तर मोठ मोठ्या गगनचुंबी इमारती हे उत्तर अमेरिका आणि कॅनडा या भागाचे वैशिष्ट्य असेही आपण म्हणू शकतो. खाली काही छायाचित्रे नमुन्यादाखल देत आहे.  

टोरंटो युनीव्हर्सीटी ही तशी उत्तर अमेरिकेतील नावाजलेल्या विद्यापीठांपैकी आहे. अशा विद्यापीठांचं वैशिष्ट्य म्हणजे तिथे होत असलेलं अ‍ॅकॅडमिक काम, तसेच विद्यार्थ्यांसाठी उपलब्ध रीसोर्सेस आणि फॅसीलीटीज. तिथली सुसज्ज ग्रंथालयं या विषयावर या लेखाच्या एका कोपर्‍यात लिहीण्यापेक्षा एक स्वतंत्र लेख लिहीणार आहे.  

या अशा जुन्या विद्यापीठांना एक पुरातन बाज असल्याने (विशेषत: इंग्लंड मधील केंब्रीज आणि ऑक्सफर्ड या विद्यापीठांना) आपल्याला तिथे शिकताना अगदी हॅरीपॉटरच्या चित्रपटातील इमारती आणि तशा प्रकारच्या व्यवस्थेत असल्याचं एक फिलींग येतं. खरंतर पुढे कधीतरी मी केंब्रीज विद्यापीठावर आधारित स्वतंत्र लेख लिहीणारच आहे त्यात अनेक गोष्टींचे उल्लेख विस्ताराने येतीलच. 

टोरंटो युनिव्हर्सीटीत एक "फिलॉसॉफर्स वॉक" म्हणून भाग पाहीला. अतिशय शांत आणि रम्य असा परिसर होता. त्या भागाला फिलॉसॉफर्स वॉक पडण्याचं कारणही लगेच तिथे लावलेल्या फलकावर लिहीलेलं होतं. त्याचाच फोटो सोबत जोडला आहे. तत्त्वज्ञान, उत्तम कथा, कविता आणि साहीत्य निर्मीतीसाठी ह्या शांत आणि रम्य परिसराचा उपयोग होतो यात नवल नाही. खरंतर आपल्या इथल्या विद्यापीठ परिसरांच्या तुलनेत त्यांच्या कॉलेजे्सचा परिसर सुध्दा खूप रम्य आहे. केंब्रीज मध्ये तर कॉलेजेस मध्ये मेन्टेन केलेल्या लॉन्स वरून फक्त कॅलेजच्या फेलोजना चालण्याची परवानगी असते. केंब्रीजवरील लेखात हे सगळं अधिक स्पष्ट करेनच. 

टोरंटो युनीव्हर्सीटीचं अजुन एक वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांचा "ट्रान्झीशनल इयर प्रोग्रॅम". या कार्यक्रमा आंतर्गत ते ज्यांची शाळा काही कारणास्तव सुटली आहे अशा विद्यार्थ्यांना युनीव्हर्सीटीचा म्हणजे डीगरी घेण्यासाठीचा मार्ग खुला करण्यासाठी देत असलेला शैक्षणिक कार्यक्रम. तसं कॅनडा मध्ये स्कूल एज्युकेशन सगळ्यांना अनीवार्य आहे त्याची अंमलबजावणी काटेकोरपण होते आहे की नाही हे पाहण्यासाठी वेगवेगळे सोशल वर्कर्स तसेच समुपदेशक नेमलेले असतात. 

त्यांच्या मार्फतच या सगळ्याविषयी माहीती गोळा केली जाते. पण मग हा प्रश्न उरतोच की येव्हढं सगळं असताना या ट्रान्झीशनल प्रोग्रॅमची आवश्यकता का भासते? मला देखील हा प्रश्न पडलेला आहे पण त्या ठीकाणी मी कोणालाच भेटू न शकल्याने त्या प्रश्नाचे उत्तर पुढच्या ट्रीप मध्ये शोधेन असं ठरवलं. पण अशी सोय आहे हे ही नसे थोडके. आपल्याकडे अशा सोयींचा विचार करायला हरकत नाही. असो.

युनीव्हर्सीटी मध्ये फिरताना एका ठिकाणी मला एक लालसर रंगाचा खांब दिसला. सहज म्हणून मी चौकशी केली की हा खांब इथे कशासाठी तर तो खांब नसून सिक्युरीटी आलार्म होता हे समजलं. साधारणत: अंधार पडल्यावर युनीव्हर्सीटी कॅम्पस मधून फिरणं एकट्या दुकट्या व्यक्तीला तसेच विशेषत: मुली-स्त्रियांच्या दृष्टीने धोक्याचं असतं. हेच लक्षात घेऊन ती आलार्म सिस्टीम युनीव्हर्सीटी कॅम्पस मध्ये ठीक ठीकाणी बसवली आहे. काही धोका आहे असं आढळलं तर लाल बटन दाबून फोन वरून सिक्युरीटीशी बोलायचं. लाल बटन दाबलं की आलार्म वाजायला सुरूवात होते.

टोरंटो युनीव्हर्सीटीच्या बुक स्टोअर मध्येतर डोकवायलाच हवं. युऑफटो च्या दुमजली बुक स्टोअरने मला मोहीनीच घातली. तळ मजल्यावर युनीव्हर्सीटीचा लोगो असलेल्या वस्तु. लोक सोव्हेनीअर म्हणून घेतात किंवा युनीव्हर्सीटीचे विद्यार्थी त्या युनीव्हर्सीटीचे आपण विद्यार्थी आहोत हे मिरवण्यासाठी किंवा एक आठवण म्हणून घेतात. 

या स्टोअर मध्ये टी-शर्ट्स, स्पोर्ट्स जर्सीज, स्वेट शर्ट्स, मग्ज, डायरीज आणि इतर वस्तू तसेच इलेक्ट्रॉनीक वस्तू जसे अ‍ॅपल चा लॅपटॉप, आय पॅड, आय फोन इ. विद्यार्थांना सवलतीच्या दरात उपल्ब्ध करून दिलेल्या असतात. केंब्रीज युनीव्हर्सीटी चं पण स्टोअर होतं पण अगदीच छोटंसं म्हणजे लक्ष्मी रोडवरचं एखादं छोटसं दुकान असेल तेव्हढंच. पण युऑफटो चं स्टोअर पाहील्यावर त्याची भव्यता लगेचच नजरेत भरली. 

पहिल्या मजल्यावर पुस्तक भांडार होतं. हे म्हणजे मला क्रॉसवर्ड मध्ये वगैरे फिरत असल्यासारखं वाटलं. मंद संगीताची पार्श्वभूमी , वेगवेगळ्या विषयांवरची आद्ययावत पुस्तकं, ठिकठिकाणी फुलांची सजावट. या अशा वातावरणात मन तिथे बराच काळ रेंगाळलं नाही तरच नवल. स्टोअरच्या एका भागात तर चक्क मेडीकलची पुस्तकंच नाहीत तर औषधे पण मिळत होती पण कुठेही औषधांचा वास पसरलेला नव्हता.  युनीव्हर्सीटी ऑफ ब्रिटीश कोलंबीया, सायमन फ्रेझर युनीव्हर्सीटी, युनीव्हर्सीटी ऑफ अथाबास्का (कॅनडाची ओपन युनीव्हर्सीटी) यांविषयीची माहीती तसेच युनीव्हर्सीटी ऑफ टोरंटोची रोबॉर्ट्स लायब्ररी यांची माहीती पुढील वेगवेगळ्या लेखां मध्ये वाचायला मिळेल.

 

कॅनडा ट्रीप - भाग ४

भोजन व्यवस्था आणि खाणेपिणे:

 परदेशात कुठेही गेलं तरी शाकाहारी लोकांना खर्‍या अर्थाने शाकाहारी भोजन मिळणे म्हणजे तारेवरची कसरत असते. विमानसेवांमध्ये तर खास सूचना दिल्या शिवाय शाकाहारी जेवण मिळत नाही. माझा नवरा टोरंटो मध्ये अनेक वर्ष राहील्याने त्याला कोणतं अन्न शुध्द शाकाहारी, कुठे शुध्द शाकाहारी जेवण मिळतं हे माहीत होतं. जर आपण नुसतं व्हेज फुड असं म्हणून विचारलं तर ज्यात व्हेजीटेबल्स आहेत असं फुड आणून देतात.  काहीजणांच्या दृष्टीने अंडं आणि चीज हे व्हेज मध्ये मोडतात.  त्यातच तिकडचं काही प्रकारचे (जास्तीत जास्त) चीज हे घट्ट बनवण्यासाठी प्राण्यांच्या चरबीचा वापर करतात. तसेच काही पदार्थ तळताना सुध्दा प्राण्यांच्या चरबी पासून बनवलेलं तेल वापरतात. त्यामुळे तुम्हाला व्हेज सलाड शिवाय पर्याय रहात नाही.  त्याची ऑर्डर देतानाच नो एग, नो चीज असं सांगावं लागतं.

"बुध्दाज शाकाहारी चीनी उपहारगृह"   

टोरंटोला चायना टाऊन मध्ये "बुध्दाज" नावाचं एक संपूर्ण शाकाहारी उपहारगृह होतं. तिथे मी पहिल्यांदाच खर्‍या अर्थाने चायनीज खाल्लं. त्या उपहारगृहाचा एकूणच चेहरा-मोहरा अतिशय साधा आणि अस्सल चीनी वातावरणाची साक्ष देत होता.   

 

शाकाहारी चायनीज बनवताना त्यात दुधापासून बनवलेले पदार्थ आजीबात वापरलेले नव्हते. सगळ्या पदार्थांत वेगवेगळ्या भाज्या, गाजर, टोफू, विविध प्रकारची मश्रुम, गहू , तांदूळ आणि सोया पीठापासून बनवलेले पदार्थ यांचा समावेश होता. खालील छायाचित्रात खूप भाज्या, मश्रुम , बेबी कॉर्न आणि टोफू घातलेलं सूप आहे. यासाठी भाज्या खूप कमी शिजवतात. जास्तीत जास्त वेळा फक्त थोड्या उकडलेल्या असतात. 

(सूप)

 पुढच्या छायाचित्रात सोयाच्या पीठापासून बनवलेलं इमिटेशन डक आहे. हे दोन्ही पदार्थ खूपच चवदार होते. ऑर्डर दिल्यावर लगेचच एका मुलीने चीनी मातीची केटल आणि छोटे कप्स आणून ठेवले . त्या केटल मध्ये खास चीनी वनस्पतीं पासून बनवलेला ग्रीन टी होता ग्रीन टी म्हणजे काही हिरवी पानं उकळत्या पाण्यात भिजवून ठेवतात.

(इमिटेशन डक)

 त्याची चव घेतल्यानंतर खूप छान वाट्लं त्याला एक विशिष्ट प्रकारचा सुगंध येत होता. हा ग्रीन टी पिताना चुकुनही आपण चहा पितोय अशी जाणीव झाली नाही. पण तो प्यायल्या नंतर खूपच ताजंतवानं वाटलं. इतर उपहारगृहांच्या तुलनेत ह्या उपहारगृहात रीझनेबल रेट्स मध्ये उत्तम क्वालीटीचं चायनीज फुड मिळतं असं अश्वमित्रं म्हणाला. 

ग्रीन टी

 पुढच्या वेळी गेलो तेव्हा वेगळ्या प्रकारच्या नूडल्स मागवल्या. अश्वमित्रला तर चॉपस्टीक्सने खाता येत होतं पण सुरूवातीला माझी चांगलीच तारांबळ उडाली. काहीवेळ प्रयत्न केल्यावर मी चॉपस्टीक्सचा नाद सोडून दिला आणि सरळ काट्याने खायला सुरूवात केली. गंमत म्हणजे त्या उपहारगृहात स्मॉल क्वान्टीटी मागीतली तरी भरपूर क्वान्टीटी असायची. हे पुढील छायाचित्रां वरून लक्षात येईलच. तशी खाण्यामधे मी कच्चा लिंबूच आहे. त्यामुळे तीन चतुर्थांश भाग अश्वमित्रलाच संपवायला लागायचा. आणि तोही ते अत्यंत आवडीने करत असे. 

सुशी

 नायगरा फॉल्स ला गेलो असताना माझ्या नणंदेने सुशी नावाचा माश्यांचा भात घेतला होता. सुरूवातीला मला तो एक गोड पदार्थ वाटला.....म्हणजे आपल्याकडे वेगवेगळे रंग घालून केलेल्या बर्फ्या असतात ना तसंच काहीसं वाटलं. त्याचं छायाचित्रं पाहून तुमच्या लक्षात येईल की मला असं का वाटलं असेल. आम्ही मात्र व्हेजीटेबल सलाडच खाल्लं. काकडी, टोमॅटो आणि सगळ्यात जास्त प्रमाण हिरव्या कोबीच्या पानांचं. पुढच्या सर्व प्रवासात आम्ही जास्तीत जास्त वेळा ह्याच प्रकारचं सलाड जेवण म्हणून खाल्लं. कारण तेच पूर्ण शाकाहारी असणार याची खात्री होती. 

ज्यांना वजन कमी करायचं आहे अशांनी हे व्हेज सलाड आणि चायनीज फुड खायला हरकत नाही. आपल्या अन्न अति शिजवण्याच्या पध्दती्मुळे ते पचायला जड असतं. फॅट्स पण आपल्याकडच्या शिजवलेल्या अन्नात जास्त असतात. या शाकाहारी चायनीज फुड मध्ये नुसत्या उकडलेल्या भाज्या घातल्यामुळे जीवनसत्त्वे साठवली जातात याउलट आपल्याकडच्या भाज्या अधिक शिजवण्याच्या पध्दती मुळे जीवनसत्त्व नाहीशी होतात. हा आहार आपल्या नेहमीच्या आहारापेक्षा खूपच वेगळा असल्याने मी यावर स्वतंत्र पोस्ट टाकली आहे. फोटोंचा उपयोग हा विविध पदार्थांचा अंदा्ज (व्हर्च्युअल आस्वाद) घेता यावा म्हणून केला आहे. 

तसं रोज सकाळी कॉन्टीनेन्टल व्हेज ब्रेकफास्ट असायचाच. पण त्यात खूप काही नाविन्य नसल्याने त्याचा इथे फक्त ओझरता उल्लेख करत आहे. 

एडमंटन मध्ये माझी एका प्रोफेसर बरोबर लंच मीटींग होती. त्यावेळी आम्ही मंगोलीयन प्रकारच्या एका रेस्टॉरंट मध्ये गेलो होतो. त्याचं वैशिष्ट्य हे होतं की आपणच आपलं अन्न रॉ जीन्नसां मधुन तयार करायचं आणि ते तिथल्या कुकला शिजवायला द्यायचं.  मी पूर्ण शाकाहारी असल्याने त्याला तसं स्पेशल सांगीतलं आणि त्याने माझ्यासाठी ते पूर्णपणे वेगळं शिजवलं. हे मुख्यत: नूडल्स वगैरे असतात विविध सॉस, भाज्या आणि मसाले घालून ते फ्राय केलेलं भाता बरोबर खायचं किंवा पोळीच्या रोल मध्ये घालून खायचं. 

खरंतर तिथल्या खाण्यापीण्याच्या सवयी या अधिकाधिक मांसाहार आणि अल्कोहोल असा आहे. लोक प्रचंड प्रमाणात गायीचं मांस (बीफ), डुकराचं मांस (पोर्क/हॅम)  खातात. हॉट डॉग, हॅम बर्गर हे तिथले सामान्यत: अधिक खाल्ले जाणारे पदार्थ आहेत. यासगळ्याचा परिणाम प्रचंड जाड शरीरयष्टीत दिसून येतो. अतिलठ्ठपणा (ओबेसीटी) हा प्रकार तिथे प्रचंड प्रमाणात आढळतो. त्याला त्यांची ही खाण्याची सवय काहीअंशी जबाबदार आहे. काही लोक अति हेल्थ कॉन्शस आढळतात. कुठलाच अतिरेक शेवटी धोकादायकच.